De Kerkhovense Molen is in Oisterwijk de laatst overgebleven molen. De geschiedenis begint in de 14de eeuw en de bedrijfsfunctie eindigt vlak na de Tweede Wereldoorlog. Daarmee wordt een werkzame periode overspannen van maar liefst zes eeuwen.In al die eeuwen is de techniek van het maalproces niet veel veranderd: zware, langzaam draaiende molenstenen zijn nog altijd het hart van het bedrijf. Metersgrote kamwielen, volledig van hout, zorgen nog altijd voor het in beweging zetten van de molenstenen.
De geschiedenis van deze laatste Oisterwijkse molen is exemplarisch voor de opkomst en ondergang van het ambachtelijke molenaarsbedrijf op de zandgronden van Zuid Nederland. Daarnaast kent de geschiedenis van De Kerkhovense Molen natuurlijk ook bijzonderheden die specifiek zijn voor dit bouwwerk.
De huidige molen stamt uit 1895. Bij een brand in dat jaar wordt de oude houten molen, die er vanaf 1369 stond, verwoest. Die oorspronkelijke molen was een zogenaamde standerdmolen. Na de brand bouwt men een stenen stellingmolen, die echter in 1910 opnieuw door een ernstige brand getroffen wordt. Daarbij gaan balklagen, zolders en het gaande werk voor een groot deel verloren. Bij het daarop volgende herstel wordt gebruik gemaakt van onderdelen van de poldermolen “Buitenland van Rhoon” uit Rhoon. Van die molen weten we dat hij gebouwd werd in 1709, zodat de oudste onderdelen van de Kerkhovense molen waarschijnlijk ook nog uit die tijd dateren.
Na herbouw beschikt de molen over vier koppels stenen, waarvan twee koppels gebruikt worden voor het malen van schors voor de leerlooierijen en twee koppels voor het malen van graan. Ook is er een stoommachine in een apart bijgebouwd ketelhuis.
In de jaren ‘20 van de vorige eeuw wordt de molen geraakt door de crisis en door de oprichting van nieuwe maalderijen. De molen raakt in verval. In 1926 vindt herstel plaats en krijgt de molen zijn huidige naam.
Na de Tweede Wereldoorlog komt de molen tot stilstand. De gemeente Oisterwijk koopt in 1953 de molen van de familie Van Riel, die deze vanaf 1895 geëxploiteerd had. Maar de molen verandert van functie en wordt jeugdherberg.
De maalfunctie gaat verloren. Het interieur (tot planken verzaagde balken) komt voor een deel terecht in café ” ’t Molentje” van de familie Van Riel in de Kerkstraat.
Restauratiewerkzaamheden
Tussen 1976 en 1979 wordt de molen weer gecompleteerd en gerestaureerd. In 1979 gaat de molen weer draaien door inzet van twee leden van het Gilde van Vrijwillige Molenaars (waarvan Hub van Erve nog steeds actief is als molenaar op onze molen). Dat duurde tot 1992. Toen verslechterde de bouwkundige toestand zodanig, dat de molen stilgezet moest worden. In dat jaar wordt het eigendom overgedragen aan de huidige stichting “De Kerkhovense Molen” en kan het inzamelen van restauratiegelden (destijds 750.000 gulden) beginnen. In 1998/1999 start de restauratie. Vochtproblemen waren de belangrijkste oorzaak van de slechte toestand. Helaas blijkt dat na de restauratie nog niet geheel over te zijn. Na verschillende experimenten (o.a. met bijenwas) wordt in 2005 uiteindelijk besloten om het westelijke deel van de gevel (boven de stelling) van een coating te voorzien. Dat werkt! De molen is sedertdien droog, en voor de helft zwart.
Andere molens in Oisterwijk
Oisterwijk kende in het verleden verschillende molens. Er zijn twee rosmolens geweest. De ene stond zuidwestelijk van De Kerkhovense Molen, aan de overzijde van de vroegere Udenhoutseweg, en er werd in 1579 al naar verwezen. De andere rosmolen stond bij de Weijenbergh, oorspronkelijk een middeleeuwse omwaterde hoeve. Die molen werd al in 1694 genoemd. Er was ook een watermolen ‘Ter Borgh’. Die stond in 1429 aan de Voorste Stroom, daar waar nu Burghtweide staat. De ruïne van de molen is in 1924 gesloopt. Ook Heukelom kende een watermolen (1419); die stond in de buurt van het huidige café “Mie Pieters” en is in het midden van de 19e eeuw verdwenen. In 1375 wordt al melding gemaakt van de standerdmolen ‘ter Nedervonder’ ofwel ‘ter Vonderen’. Die stond ongeveer 150 meter ten noorden van de huidige spoorlijn, oostelijk van de Haarenseweg en in het verlengde van de George Perklaan. De naam van deze in 1873 gesloopte molen kwam van een vonder of brugje over de zich ter plekke bevindende Kuypersloop.
In de huidige gemeente Oisterwijk staat in Moergestel nog een molen, eigendom van de gemeente. Het is een standerdmolen die van ongeveer 1600 dateert. Vroeger werd deze molen bemalen door leden van de muldersfamilie Roozen. Ook deze molen wordt bij tijd en wijle in werking gebracht, meestal op zaterdagmiddag, en is dan te bezoeken.
bronnen:
Deze gegevens zijn ontleend aan het boekje “Kerkhovense Molen Oisterwijk” van Jan Scheirs en Wim de Bakker, dat ter gelegenheid van de heropening in 1999 verschenen is. Het boekje is te koop in de molenwinkel.
Lees meer over onze molenaars of over rondleidingen en lunches.
Hoera de nieuwe maalstoel is klaar.
Na 11 jaar is eindelijk de elektrische maalstoel gereed voor gebruik. In december 2001 hebben we van de molen in Dongen een koppel stenen en ijzerwerk gekocht en naar De Kerkhovense Molen gebracht. Deze stenen en ijzerwerk komen uit een maalderij in het West Vlaamse dorp Lo, nu onderdeel van de stad Lo-Reninge.
Oorspronkelijk komen deze stenen en de maalstoel echter uit La Ferté sous Jouarre, aan de rivier de Marne, ten oosten van Parijs. La Ferté was sinds de middeleeuwen een centrum van molensteenproductie. Dat de stenen uit die plaats komen, weten we zeker omdat op een van de gietijzeren tandwielen de letters SGM staan, verwijzend naar de “Societé Generale Meulière”. Deze firma is in La Ferté in 1881 uit meerdere kleine bedrijfjes ontstaan en heeft bestaan tot in de jaren vijftig van de vorige eeuw. We weten dus niet precies hoe oud de stenen zijn. Gezien het feit dat de stenen flink wat slijtage vertonen (loper is later met een cementlaag opgestort om meer gewicht te krijgen, anders waren ze al afgemalen en niet meer bruikbaar geweest) en afgaand op advertentiemateriaal van deze firma, gaan we er vanuit dat het een maalstoel uit de periode tussen de twee wereldoorlogen is, maar eerder van vlak na de eerste dan kort voor de Tweede Wereldoorlog.
De oude balken van de constructie komen van de Larumse molen in het Belgische Geel. Dit is een standerdmolen die nodig aan een restauratie toe was. Tijdens de restauratie van deze molen zijn de kruisplaten en zetel vervangen. De oude kruisplaten en zetel zijn door Joris van Iersel naar de Kerkhovense molen gebracht en gebruikt voor de nieuwe maalstoel. Joris van Iersel heeft de maalstoel naar eigen inzicht ontworpen en gebouwd. Joris werkt als molenmaker bij Molenbedrijf John de Jongh in Oerle.
De plaats van deze maalstoel is gekozen omdat vroeger op deze zolder twee koppels stenen lagen voor het malen van eikenschors (ook wel eek of run genoemd) ten behoeve van de leerlooierijen in de omgeving. De stenen bij de ingang bij het bruggetje zijn stenen met een scherpsel voor het malen van schors en komen waarschijnlijk uit de standerdmolen die hier vroeger stond. De maalstoel wordt aangedreven door een 20 PK elektromotor. Het aansluiten is gedaan door onze vrijwilliger Ger van den Brand, waarvoor onze hartelijke dank.
Op de foto zie je ook een steenkraan of galg, welke afkomstig is van de molen in Moergestel. Hiermee kunnen de stenen worden gelicht en gekeerd als ze bot zijn en gescherpt moeten worden. Deze kraan is pasgemaakt en aangepast door Sjaak van Herk die dit graag en belangeloos voor ons heeft gedaan.
Deze maalstoel is een verrijking voor De Kerkhovense Molen. Niet alleen omdat de maalcapaciteit aanzienlijk vergroot is, maar we kunnen nu ook produceren als er geen wind is of andere belemmeringen ons beletten om met de wind te malen.
Technische gegevens:
Aandrijving elektromotor 20PK
Toerental molensteen 80 omw. per minuut
Fabricaat stenen, samengestelde Franse stenen, diameter 145 cm.
12 pandscherpsels
Productie 125 tot 150 kg per uur.